سید علی فانی اصفهانی
آیت الله سید على علامه فانی (۱۳۳۳ - ۱۴۰۹ ق)، از علمای بزرگ شیعه در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان سید ابوالحسن اصفهانى بود. علامه فانى عمرش را در تدریس و تألیف و تحقیق علوم اهل بیت علیهم السلام سپرى کرد و توانست کتاب‌هاى ارزشمندى براى طالبان علم و حقیقت به یادگار گذارد.
| نام کامل | سید على (حسینی) علامه فانی اصفهانی |
| زادروز | ۱۳۳۳ قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | ۱۴۰۹ قمری |
| مدفن | قم، حرم حضرت معصومه |
| اساتید |
سید ابوالحسن اصفهانى، شیخ محمدرضا نجفى اصفهانى، شیخ محمدکاظم شیرازى،... |
| شاگردان |
سید محمدعلى حسینى صادقى، سید محمود ده‌سرخى اصفهانى، سید نورالدین جزائرى،... |
| آثار |
آراء حول القرآن، البداء، الفوائد الرجالیة، قبسات العقول فى الفروع والاصول،... |
محتویات
تحصیلات و استادان
سید على فانی فرزند سید محمدحسن، متولد سال ۱۳۳۳ هـ.ق در شهر اصفهان است. ایشان در اندک زمانى تحصیل مقدمات را به پایان رسانید. وى کتاب‌هاى زیر را در نزد اساتید مختلف علوم به سرعت آموخت و مدارج ترقى را طى نمود.
- قوانین: نزد استاد شیخ محمد حکیم خراسانى، متوفاى سال ۱۳۵۵ هـ.ق.
- فرائد الاصول شیخ انصارى: نزد سید مرتضى انصارى خراسانى، متوفاى سال ۱۳۵۸ هـ.ق.
- مکاسب و کفایة الاصول: در محضر استاد سید محمد نجف آبادى؛ متوفاى سال ۱۳۵۸ هـ.ق.
آن گاه درس خارج فقه و اصول را در مکتب مرحوم آیت الله العظمى سید على نجف‌آبادى؛ متوفاى سال ۱۳۶۲ هـ.ق آموخت و تا آخرین لحظات عمر آن عالم بزرگوار، بهره هاى بسیار از او گرفت. علامه فانى از حوزه ى درسى شیخ محمدرضا نجفى اصفهانى؛ متوفاى سال ۱۳۶۲ هـ.ق نیز استفاده هاى بسیار برد.
هجرت به نجف:
علامه پس از وفات دو استاد بزرگوارش شهر اصفهان را ترک گفت و به نجف؛ دیار علم و فضیلت کوچ کرد و از اساتید بزرگوارى بهره هاى فراوان گرفت. استادانى که هر کدام مرجعى بزرگ براى عالم تشیع بودند. از جمله از محفل درس آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانى، شیخ محمدکاظم شیرازى، سید عبدالهادى شیرازى و دیگران استفاده علمى فراوان برد. اما بیشترین استفاده را در طول ۱۳ سال از استادش، سید على نجف آبادى در شهر اصفهان برد. از این رو در مباحث علمى همیشه از مبانى اصولى و فقهى او یاد مى کرد و گاه به نقد مى کشید و برخى اوقات نیز یادى از سخنان پندآموز استاد مى کرد و در تذکرات اخلاقى به سخنانش استناد مى نمود.
هوش و ذکاوت و سرعت درک علامه فانى چنان بود که در سن نوجوانى به درس خارج حاضر مى شد و در همان سن و سال مجتهد و یا قریب به اجتهاد بود. در سرودن شعر به فارسى و عربى نیز مهارت داشت و در زبان عربى، انگلیسى، فرانسوى به مرتبه استادى رسیده بود. به این خاطر زمانى که رساله توضیح المسائل او را به این سه زبان ترجمه کردند تصحیح متن را خود به عهده گرفت.
برگشت به ایران:
در سال ۱۳۵۰ شمسى حکومت بعث عراق، ایرانی‌هاى مقیم در عراق را اخراج کرد و شهر کربلا و نجف را از شیعیان امیرالمومنین علیه السلام خالى و فضلا و طلاب علوم دینى را از حوزه مبارکه نجف اشرف بیرون کرد و علامه فانى در ماه رجب سال ۱۳۹۳ هـ.ق از عراق به ایران بازگشت و حوزه علمیه قم را براى سکونت و تدریس انتخاب کرد. خود درباره علت بازگشت به ایران مى گفت: «چون حوزه نجف از طلاب و فضلا خالى شد و براى حضور در درس کسى پیدا نمى شد، ماندن من در نجف ضرورتى نداشت و چون طالبان علم در حوزه قم بودند، این حوزه مرا به خود جلب نمود و من هم آهنگ شهر قم نمودم».
تدریس و شاگردان
استاد سید على علامه فانى هنگامى که در مسجد اعظم قم تدریس فقه و اصول را داشت، گاهى شاگردان او از صد نفر تجاوز مى کرد و در میان آن ها از فضلاى حوزه بسیار بودند. برخی شاگردان او عبارتند از:
۱- سید محمدعلى اصفهانى:
عالم عامل و فقیه کامل حاج سید محمدعلى حسینى صادقى (م، ۱۴۱۷ ق) از علماى بزرگوار حوزه علمیه اصفهان بود. وی به حلقه درس مرحوم آیت الله سید على علامه فانى اصفهانى پیوست و پیوسته به دنبال استادش روان بود و به مدت ۲۰ سال تحقیقات فقه، اصول، کلام، رجال و تفسیر ایشان را ضبط و به رشته تحریر درآورد.
۲- سید محمود ده سرخى اصفهانى:
از تألیفات اوست: ۱- سراج المبتدئین فى شرح منییة المرید شهید ثانى ؛ ۲- هدایة الطالبین فى شرح آداب المتعلمین؛ ۳- مفاتیح الصحة فى طب النبى والائمه علیهم السلام و... .
۳- سید محمد کوه کمرى:
پس از ورود حضرت آیت الله علامه فانى اصفهانى به شهر قم در حلقه درسى فقه و اصول او پیوست و مدت ۱۲ سال در محضر ایشان کسب فیض نمود.
۴- سید نورالدین جزائرى:
سید نورالدین شریعتمدار جزائرى از نوادگان سید نعمت الله جزائرى است. برخی تألیفات وی عبارتند از: ۱- شرح استدلالى کتاب منهاج الصالحین؛ ۲- یک دوره اصول استدلالى؛ ۳- ترجمه کتاب الحجر والاختیار و ... .
آثار و تألیفات
در نوشته هاى استاد فانی، دقت، تحقیق و نوآورى در سبک نوشتارى نمایان بود. تألیفات ارزشمندى که از او برجاى مانده، به این ترتیب است:
- ۱- آراء حول القرآن؛ ۱۳۹۹ هـ.ق، قم.
- ۲- آراء حول مبحث الارادة؛ ۱۴۰۵ هـ.ق.
- ۳- البداء؛ ۱۳۹۴ هـ.ق.
- ۴- ترجمه تقویم المحسنین؛ تألیف مولى محسن فیض کاشانى، ۱۳۶۸ هـ.ق.
- ۵- حاشیه بر عروة الوثقى؛ ۱۳۹۱ جلد اول و سال ۱۳۹۴ جلد دوم.
- ۶- ترجمه نصایح الهدى؛ ۱۳۷۰ هـ.ق اصفهان.
- ۷- تفسیر سوره جمعه.
- ۸- تفسیر سوره حمد.
- ۹- توضیح المسائل؛ به زبان‌هاى فارسى، عربى، انگلیسى، فرانسوى و اردو.
- ۱۰- حاشیه بر وسیله النجاة سید ابوالحسن اصفهانى، چاپ دوم.
- ۱۲- دیوان اشعار.
- ۱۳- رسالة فى حکم الخراج.
- ۱۴- رسالة فى الامر بالمعروف والنهى عن المنکر.
- ۱۵- رسالة فى جوائز السلطان.
- ۱۶- رسالة فى الذباحة.
- ۱۷- رسالة فى علم الامام علیه السلام.
- ۱۸- رسالة فى المعاملات الربویة.
- ۱۹- رسالة فى المعاصى الکبیرة.
- ۲۰- غالیة البیان فى عدم تحریف القرآن.
- ۲۱- الفوائد الرجالیة.
- ۲۲- قبسات العقول فى الفروع والاصول، که صاحب الذریعة نام آن را ذکر کرده است.
- ۲۳- المتعة المشروعه؛ ۱۴۰۸، قم.
- ۲۴- المعارف العلویة فى الکلام.
- ۲۵- مقدمات التفسیر.
- ۲۶- مناسک حج فارسى، عربى و اردو.
- ۲۷- منظومه چهارده معصوم علیهم السلام.
- ۲۸- عبدالله بن عباس، علمه و تفسیره و منطقه و ورعه و علة اتهامه بالاختلاس، ۱۳۹۸ هـ.ق.
تقریرات دروس به زبان عربى و فارسى:
بیشترین تقریرات دروس فقه و اصول استاد توسط شاگردش؛ علامه سید محمدعلى صادقى اصفهانى، به تحریر آمده است.
- ۱- بحوث فى فقه الرجال؛ ۱۴۱۰ هـ.ق.
- ۲- المختار فى الجبر والاختیار.
- ۳- آراء الاصول؛ ۲ جلد در مباحث الفاظ.
- ۴- کتاب الطهارة؛ ۵ جلد.
- ۵- کتاب الصلاة؛ ۵ جلد.
- ۶- کتاب الاجارة؛ ۱ جلد.
- ۷- زن از دیدگاه شریعت اسلام ؛
- ۸- گناه و کیفر.
- ۹- ترجمة المختار فى الجبر والاختیار.
در نظر تراجم نویسان
- محمد شریف رازى در وصف او گوید: سیدالفقهاء و المجتهدین آیت الله فى العالمین الحاج سید على.
- نویسنده کتاب سبل الهدایة: حضرت آیت الله العظمى سید على علامه فانى فرزند مرحوم سید محمدحسن فانى یزدى اصفهانى از اکابر علما و فقها و مجتهدین معاصر.
- علامه امینى: الشریف العلامة الحجة حسنة الوقت و مفخرة علماء العصر السید على الفانى الاصفهانى احد اساتذة النجف الاشرف دام فضله و معالیه.
- نویسنده کتاب ارمغان اصفهان: عالم جلیل القدر آقاى حاج سید على بن سید محمد حسن علامه فانى اصفهانى از اعاظم علما و مجتهدین و اکابر مدرسین.
- نویسنده کتاب رجال الفکر والادب فى النجف: مجتهد محقق محدث عالم متتبع من اساتذة الفقه والاصول و ائمةالتقلید والجماعة والفتیا.
وفات
مرحوم سید على فانى اصفهانی سرانجام در ماه شوال ۱۴۰۹ هـ.ق (مطابق با ۱۳۶۸ ش) در تهران نداى حق را لبیک گفت و چشم از جهان فروبست. پس از ارتحال پیکر پاکش را به قم منتقل کردند. مرحوم آیت الله گلپایگانى بر جنازه ایشان نماز خواند. پیکر مطهر آن مرحوم را در یکى از حجره هاى صحن مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها به خاک سپردند.
پانویس
منابع
- سید نورالدین جزائرى، "فانى اصفهانى"، ستارگان حرم، جلد ۵.
آرشیو عکس و تصویر